W odpowiedzi na pojawiające się pytania publikujemy wytyczne dot. metodologii i etyki wypracowane przy realizacji projektu badawczo-dokumentacyjnego „24.02.2022, 5 rano: Świadectwa wojny”. Zachęcamy wszystkich badaczy historii mówionej, a zwłaszcza osoby prowadzące wywiady z ofiarami konfliktów zbrojnych, do zapoznania się z nimi. Dokument można pobrać na dole strony.
Poniżej opis wytycznych przygotowany przez ich autorów:
Napaść Rosji na niezależną Ukrainę, zbrodnie rosyjskie popełniane na terenach okupowanych i konieczność opuszczenie kraju przez miliony mieszkańców Ukrainy to wydarzenia bezprecedensowe w powojennej historii Europy. Naturalną reakcją badaczy, pracowników organizacji pozarządowych i instytucji kultury jest chęć nie tylko bezpośredniego niesienia pomocy, ale również dokumentowania doświadczenia wojny i uchodźstwa. Inicjatywy badawcze i dokumentacyjne pojawiły się niemal od razu po wybuchu wojny, przybrały zaś na sile w momencie ujawnienia rosyjskich zbrodni w Mariupolu, Buczy i innych podkijowskich miejscowościach.
Rola tego typu działań jest niezmiernie ważna, jednak spełniają one kryteria badań o podwyższonym ryzyku (higher-risk research) wg. rekomendacji Komisji Europejskiej (Ethics in Social Science and Humanities 2018, 7.4.), a badani zaliczają się jednoznacznie do kategorii populacji „podatnych na zranienie” czy „kruchych” (vulnerable). Stąd też podczas prac dokumentacyjnych należy poświęcić szczególną uwagę kwestiom metodologii, etyki i bezpieczeństwa – rozmówców, badaczy i zebranych danych.
W niniejszym dokumencie proponujemy ogólne wytyczne dotyczące tych kwestii. Proponowane standardy wypracowane zostały na potrzeby realizowanego od połowy marca br. projektu „24.02.2022, 5 rano: Świadectwa wojny”, i są efektem wspólnego namysłu członków międzynarodowego zespołu projektowego, naszych pierwszych doświadczeń oraz zastosowania się do sugestii dwóch niezależnych komisji opiniujących projekt: Komisji ds. Etyki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN oraz Ethical Board na Uniwersytecie w Luksemburgu. Ponieważ powstały one w oparciu o doświadczenia dużego projektu badawczego, część z nich może w mniejszym stopniu odnosić się do niewielkich inicjatyw dokumentacyjnych. Mamy jednak nadzieję, że okażą się wsparciem i punktem odniesienia dla wszystkich inicjatyw podejmowanych w sferze dokumentowania wydarzeń będących skutkiem wojny na Ukrainie.
[W niniejszym dokumencie kursywą przedstawiamy konkretne zastosowane przez nas w projekcie rozwiązania].
Inicjatorem projektu badawczo-dokumentacyjny „24.02.2022, 5 rano: Świadectwa wojny” było Centrum Historii Miejskie ze Lwowa, które już w pierwszych dniach wojny przystąpiło do dokumentowania ukraińskiego doświadczenia wojny. W Polsce skupia się ona na przeprowadzaniu wywiadów jakościowych z ukraińskimi uchodźcami i realizowany jest przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN, we współpracy z Polskim Towarzystwem Historii Mówionej, University of St Andrews (Szkocja) oraz Uniwersytetem w Luksemburgu. Wywiady nagrywane w Polsce będą archiwizowane w Archiwum Danych Jakościowych przy IFiS PAN.